W znienawidzonym mundurze. Losy Polaków przymusowo wcielonych do wojska niemieckiego w okresie II wojny światowej
Dlaczego wcielano
Wcielenia 1940-1945
Wcielenia w liczbach
Czy wcielano do Waffen-SS?
Polacy obywatele III Rzeszy
W Polskich Siłach Zbrojnych
Pozostałe artykuły

Wcielenia w liczbach


Dużo bardziej niż suchy opis faktów do wyobraźni przemawiają liczby, najlepiej przedstawione w formie graficznej. Korzystając z tego sposobu postanowiłem zaprezentować wojenne losy Polaków służących w Wehrmachcie. Prezentowane poniżej dane nie są kompletne, w wielu wypadkach liczby są szacunkowe. Problemem było też to, że część danych obejmuje wyłącznie Polaków-obywateli polskich (przed wojną), inne zaś obejmują także Polaków-obywateli III Rzeszy. Niektóre źródła w ogóle nie podają, czy wyliczenia bądź konkretne dane odnoszą się do obywateli polskich, czy też do osób narodowości polskiej, niezależnie od ich obywatelstwa.

Starałem się w miarę wiedzy i możliwości usystematyzować te dane i przedstawić je w przejrzystej formie: w postaci wykresu słupkowego (liczby bezwzględne) i kołowego (procentowo względem wszystkich Polaków służących w Wehrmachcie, a było ich łącznie ok. 375 000). Jeszcze raz podkreślam, dane te mają charakter przybliżony.


Obywatelstwo Polaków służących w Wehrmachcie

Jak wspomniano w innych artykułach zamieszczonych na stronie, w Wehrmachcie służyli zarówno przedwojenni obywatele polscy (Ślązacy, Pomorzanie, Wielkopolanie) jak i obywatele niemieccy narodowości polskiej. Poniżej porównano ich stosunkowy udział (za liczbę obywateli polskich przyjęto 225 000, jako średnią wartość z podawanego przez historyków przedziału 200 000-250 000) w skali całego Wehrmachtu (liczącego w latach 1939-1945 ogółem 17 893 200 żołnierzy). Spośród wszystkich Polaków w Wehrmachcie (ok. 375 000) obywatele polscy stanowili ok. 60%, natomiast Polacy z polonii niemieckiej ok. 40%.


Obywatelstwo Polaków służących w Wehrmachcie
Obywatelstwo Polaków służących w Wehrmachcie


żołnierze Wehrmachtu innych narodowości (Niemcy, Austriacy, Belgowie, Francuzi, Hiszpanie etc.; ok. 17 518 200; ok. 97,90%)
żołnierze Wehrmachtu Polacy, przedwojenni obywatele polscy (ok. 225 000; ok. 1,26%)
żołnierze Wehrmachtu Polacy, przedwojenni obywatele III Rzeszy (ok. 150 000; ok. 0,84%)


Wojenne losy Polaków wcielonych do Wehrmachtu

Niestety brak najważniejszych (najważniejszych, bo mówiących o stratach zadanych narodowi polskiemu) danych liczbowych dotyczących losów Polaków wcielonych do Wehrmachtu: ilu z nich straciło życie, a ilu z ran zostało inwalidami i kalekami. Znane są natomiast: liczba Polaków z armii niemieckiej wcielonych do Wojska Polskiego na Wschodzie i Zachodzie, a także liczba Polaków, wziętych przez Armię Czerwoną do niewoli. Z wyliczeń tych można uzyskać ogólną (i również przybliżoną) liczbę wszystkich pozostałych, tj. poległych i zaginionych, a także wziętych do niewoli przez aliantów zachodnich, lecz nieprzekazanych do Polskich Sił Zbrojnych. Diagramy ilustrujące te wyliczenia znajdują się poniżej:


Wojenne losy Polaków wcielonych do Wehrmachtu
Wojenne losy Polaków wcielonych do Wehrmachtu


Polacy żołnierze Wehrmachtu zabici i zaginieni na wszystkich frontach lub wzięci do niewoli na froncie zachodnim, lecz nieprzekazani do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (ok. 225 400; ok. 60,11%)
Polacy żołnierze Wehrmachtu jako jeńcy wcieleni do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (ok. 89 600; ok. 23,89%)
Polacy żołnierze Wehrmachtu jako jeńcy z frontu wschodniego nieprzekazani do ludowego Wojska Polskiego (ok. 57 000; ok. 15,20%)
Polacy żołnierze Wehrmachtu jako jeńcy wcieleni do ludowego Wojska Polskiego (ok. 3000; ok. 0,8%)


Pochodzenie byłych wehrmachtowców w 2 Korpusie Polskim

Interesującą kwestią jest niewątpliwie to, jak ilościowo wyglądał procentowy podział wehrmachtowców pod kątem pochodzenia. Można próbować to oszacować na podstawie tego, skąd pochodzili byli żołnierze Wehrmachtu wcielani do 2 Korpusu Polskiego. Nie są znane archiwalne dokumenty zbiorczo przedstawiające takie zagadnienie, zaś gromadzenie i analiza danych w oparciu o dokumenty personalne dotyczące poszczególnych żołnierzy byłaby pracą żmudną, czasochłonną i kosztowną.

Pewną reprezentatywną grupę można za to prześledzić dzięki lekturze wydanego w 1951 r. spisu poległych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, w którym znalazło się 112 nazwisk żołnierzy 2 i 3 Korpusu Polskiego, którzy służyli pod pseudonimami. Oczywiście nie byli to wszyscy polegli żołnierze wywodzący się z Wehrmachtu, a jedynie ci, których pseudonimy udało się odszukać podczas redakcji książki (sam pseudonim również nie jest pewnym wyznacznikiem wcześniejszej służby w armii niemieckiej, niemniej jednak była to najczęstsza przyczyna przybierania innego nazwiska).

Miejsca urodzenia wspomnianych 112 żołnierzy podzielono umownie na następujące obszary geograficzne, biorąc pod uwagę zarówno ich przynależność administracyjną po aneksji do III Rzeszy oraz historyczną odrębność:

  • Pomorze i północna część Kujaw - włączone do III Rzeszy jako Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig-Westpreußen)
  • Wielkopolska i południowe Kujawy - włączona do III Rzeszy jako główna część Okręgu Rzeszy Kraj Warty (Reichsgau Wartheland)
  • Ziemia Łódzka - włączona do III Rzeszy jako wschodnia część Okręgu Rzeszy Kraj Warty
  • północne Mazowsze - włączone do III Rzeszy jako część Prowincji Prusy Wschodnie (Provinz Ostpreußen)
  • Górny Śląsk (wraz z Zagłębiem) - włączone do III Rzeszy jako główna część Prowincji Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien)
  • Śląsk Cieszyński - włączony do III Rzeszy jako południowa część Prowincji Górny Śląsk, kulturowo i historycznie odrębny od Górnego Śląska i Zagłębia.

Trzy pozostałe grupy stanowią:

  • terytorium międzywojennych Niemiec
  • Wolne Miasto Gdańsk
  • regiony nieujęte wcześniej (m.in. Generalne Gubernatorstwo oraz inne państwa).

Najliczniejszą grupę stanowili żołnierze urodzeni na terenie Pomorza (38 osób, 33,9%). Drudzy w kolejności byli Górnoślązacy i Zagłębiacy (35 osób, 31,2%). Z Wielkopolski wywodziło się ośmiu żołnierzy (7,1%). Siedmiu urodziło się na terenie międzywojennych Niemiec oraz na Śląsku Cieszyńskim (po 6,3%). Po trzech żołnierzy przyszło na świat na Ziemi Łódzkiej i na północy Mazowsza (2,7%). Jeden żołnierz urodził się na terenie Wolnego Miasta Gdańska (0,9%). Dziewięciu poległych urodziło się w innych rejonach II Rzeczpospolitej (8%), a jeden - we Francji (0,9%).

Nie ryzykując wiele, można przyjąć, że podobnie kształtował się rozkład w całości 2 Korpusu Polskiego, a być może całych Polskich Sił Zbrojnych.


Ślązacy z Bojszów

Bardzo ciekawe zbiorcze zestawienie losów Polaków wcielonych do Wehrmachtu, a pochodzących z jednej śląskiej wsi Bojszowy zaprezentował Alojzy Lysko, autor artykułu "Losy Górnoślązaków przymusowo wcielonych do Wehrmachtu". Z uwagi na niezwykle wartościową treść i dużą szczegółowość publikuję fragmenty tekstu Lyski w niezmienionej formie i, oczywiście, bez wykresów:


[Z Bojszów] we wszystkich latach wojny do niemieckiego wojska powołano (...) około 300 mężczyzn, co stanowiło 10 proc. ogólnej liczby mieszkańców. Tylko jeden z nich zgłosił się do Wehrmachtu ochotniczo. Reszta została wcielona drogą administracyjną, obwarowaną surowymi sankcjami wojennymi. Jeden z wezwanych nie stawił się w wyznaczonych koszarach. Przez kilka lat ukrywał się w lasach i opuszczonych stodołach. W 1944 r.został schwytany i jako więzień KL Auschwitz rozstrzelany w Ołdrzychowicach na Zaolziu.

Trzech bojszowiaków (1 proc.) po przysiędze, już jako żołnierze, uciekło z wojska: jeden podczas transportu, jeden nie wrócił z urlopu, jeden uciekł z linii frontu. (...)

Sześćdziesięciu bojszowiaków (stanowiło to około 20 proc.) zostało zabitych lub zaginęło. Ich groby rozsiane są od Stalingradu i Kaukazu aż po Normandię. (...)

Dwunastu bojszowiaków (4 proc.) nie powróciło do kraju, osiedlając się w Niemczech, Anglii, Holandii, Brazylii i USA. (...)

Czterech młodych bojszowiaków podczas styczniowej ofensywy Armii Czerwonej na Górny Śląsk wykorzystało okazję do ucieczki. Oddalili się od swych oddziałów i dotarli do swoich domów, zamierzając w ukryciu przeczekać front. Niestety, wszyscy zostali zadenuncjowani przez sąsiadów i wkrótce wywiezieni do sowieckich łagrów. Jeden nie powrócił.

Czterdziestu dwóch bojszowiaków (14 proc.) powróciło w różnych latach wojny i po wojnie jako inwalidzi: trzech bez ręki, dwunastu bez nogi (nóg), trzech psychicznie okaleczonych, trzech głuchych, dziewięciu ograniczonych ruchowo i z ubytkami ciała (bez palców u rąk i nóg, bez stopy, z usztywnionymi kończynami, z cieknącymi z odmrożenia ranami, oszpeceni, zatruci itp.). Siedmiu z doznanych ran lub schorzeń przedwcześnie zmarło (do pięciu lat od powrotu).

Dwóch powróciło z żonami (Włoszkami).

Po zabitych i zaginionych oraz przedwcześnie zmarłych pozostało 21 wdów (10 wyszło za mąż po raz drugi) i 35 sierot; 3 wdowy miały po czworo dzieci, 2 - po troje, 5 - po dwoje.

Względnie zdrowych i całych powróciło około 180. [ok. 60 proc. - przyp. W.Z.] (...)


Wojciech Zmyślony


Źródła:

  • Hajduk R., Pogmatwane drogi, Warszawa 1976
  • Lysko A, Losy Górnoślązaków... [w:] Biuletyn IPN 9/2001
  • Madajczyk Cz., Faszyzm i okupacje 1939-1945, Poznań 1983
Biogramy wcielonych
Relacje i wspomnienia
Album fotografii
Archiwa - gdzie szukać?
Literatura tematu
Polecane linki
Podziękowania
Strona główna
Ostatnio dodane
Księga gości



W znienawidzonym mundurze. Losy Polaków przymusowo wcielonych do wojska niemieckiego w okresie II wojny światowej